Wat zijn de kenmerken van hoogbegaafdheid? Je kunt hiervan allerlei lijstjes vinden op het internet of aangereikt krijgen tijdens onze scholing. Het is duidelijk meer dan alleen een hoge intelligentie. In het model van Tessa Kieboom worden twee luiken genoemd met kenmerken. Het cognitieve luik en het zijnsluik. Je kunt het plaatje hieronder vinden.

In het zijnsluik zie je het kenmerk ‘groot rechtvaardigheidsgevoel’ bij (hoog)begaafden. Dit kenmerk is prachtig. En dit kenmerk is lastig. Dit wil ik graag toelichten in dit blog. En natuurlijk een tip om hier een mooi verrijkingsproject van te maken op school: voor alle leerlingen én dus ook geschikt voor (hoog)begaafde leerlingen.

© Copyright – Wil je het artikel of een video, geheel of gedeeltelijk, kopiëren en delen? Lees dan eerst de vermelding onder het artikel.

De vloek van de wereldverbeteraar

Dit is de titel van het artikel in de Volkskrant d.d. 12 januari 2019 van Roos Vonk, waaruit ik delen van tekst in dit blog zal gebruiken. Zij spreekt over termen als de wereldverbeteraar, de do-gooders, moraalridders en de superieure mensen. Het artikel geeft veel inzicht hoe we meestal tegen dit soort mensen aankijken. Een paar voorbeelden hieronder uit dit artikel.

Ze worden vaak bewonderd en geprezen: mensen die niet de gemakkelijke weg kiezen, maar trouw blijven aan hun waarden. 

Het zijn spelbedervers, deugmensen. Ze doen moeilijk. 

Ze zijn ongezellig, star…dat ene gerechtje maakt toch niks uit voor de dieren of het milieu?

Ze zijn irritant en betweterig. Ze zijn vol van hun eigen gelijk en denken de waarheid in pacht te hebben

Het roept de behoefte op om hun waarheden te relativeren en hen te betrappen op iets wat zij zelf niet goed doen.

Dit zijn menselijke reacties op gedrag van een ander. En dit zijn ook reacties die (hoog)begaafde leerlingen herkennen als zij hun grote rechtvaardigheidsgevoel zichtbaar maken. De wereldverbeteraar bezit een groot rechtvaardigheidsgevoel.

Zelfbeeld

We willen wel een wereldverbeteraar, maar als deze wereldverbeteraar te dichtbij komt dan wordt het irritant. Niet langer nobel maar dus irritant. De meeste mensen zien zichzelf als bovengemiddeld moreel. Maar door het gedrag van een wereldverbeteraar komt het zelfbeeld van die mensen onder druk te staan. Dat roept een behoefte op om te gaan verdedigen en de ander zelfs af te kraken. Het zelfbeeld van beide kanten komt onder druk te staan (bron: Volkskrant Roos Vonk).

Onderzoek

Onder gecontroleerde omstandigheden blijkt uit onderzoek dat we de wereldverbeteraar positief beoordelen als we zelf niet bij de situatie betrokken zijn. Dan zeggen we over de wereldverbeteraar: onafhankelijk, sterk, eerlijk, intelligent en volwassen.

Maar als we zelf betrokken zijn in de situatie waar de wereldverbeteraar ons op aanspreekt, dan beoordelen we de wereldverbeteraar negatief: koppig, betweterig, overgevoelig en vooringenomen.

Waarom? Omdat mensen het gevoel hebben dat hun gedrag wordt afgekeurd, dat men zelf tekortschiet (bron: Volkskrant Roos Vonk).

Dit is ook een ervaring die (hoog)begaafde leerlingen hebben als zij hun grote rechtvaardigheidsgevoel zichtbaar maken. De omgeving reageert defensief of afkeurend. Het bevordert geen prettige relatie bijvoorbeeld tussen de leerling en de leerkracht of andere klasgenoten.

Welk probleem ontstaat er?

Als de omgeving zich ergert aan de betweterigheid van een (hoog)begaafde leerling, dan ga je als leerling aansluiting missen en zijn mensen ook minder geneigd warm te lopen voor jouw onderwerp, waarin je de wereld wilt verbeteren.

Dit is een wederzijds probleem: niet alleen in de aanpak van de (hoog)begaafde leerling. Het is ook de omgeving die nalaat om open te staan. Dit heet: wilful ignorance. Dit betekent: jezelf onwetend houden over de negatieve gevolgen van je keuzen. Je kan weten dat je niet goed doet, maar je vermijdt dit na te gaan of er iets mee te doen.

De paradox is dat dit niet komt, doordat je de ethische waarden van de wereldverbeteraar flauwekul vindt. Integendeel: het morele voorbeeld is echter bedreigend voor je ego, omdat je de waarden eigenlijk ook deelt. Om de bedreiging van je ego (zelfbeeld) af te wenden, ga je de wereldverbeteraar afkraken, degraderen. En uit onderzoek blijkt vervolgens dat dit een volgende keer weer leidt tot een niet ethische keuze in de zaak, waarvoor wordt gevochten door de wereldverbeteraar vanuit een groot rechtvaardigheidsgevoel (bron: Volkskrant Roos Vonk).

Omgaan met een groot rechtvaardigheidsgevoel

Als we met elkaar beseffen dat mensen zo kunnen reageren op wereldverbeteraars en dus ook op (hoog)begaafde leerlingen met een groot rechtvaardigheidsgevoel, dan is het nuttig om hier iets in te leren.

Leren omgaan met je grote rechtvaardigheidsgevoel is nuttig en noodzakelijk. Want met je grote rechtvaardigheidsgevoel kun je mensen inspireren om trouw te blijven aan waarden en de wereld te verbeteren. Dit hebben we nodig. Maar dit lukt alleen als het ook overkomt bij de ander.

Het probleem zit niet in de (hoog)begaafde leerling. Het probleem zit in het denken van de ander. Het denken van de ander zorgt bij hem of haar voor een bedreiging van het eigen zelfbeeld. De ander gaat zich door zijn of haar denken slechter voelen. Dit doet de (hoog)begaafde leerling niet. Dit doet de persoon zelf: die denkt.

Maar dit is ook een kans!

Want een ander kenmerk van (hoog)begaafdheid is: emotionele gevoeligheid, inlevingsvermogen. Met een beetje informatie kan de (hoog)begaafde leerling wel tegemoet komen in het sparen van het zelfbeeld van de ander.

Het zelfbeeld van de ander sparen

Er zijn een paar strategieën voor de wereldverbeteraars om het zelfbeeld van de ander te sparen. Hier komen ze (bron: Volkskrant Roos Vonk).

Verberg je motieven om de wereld te verbeteren: je bent vegetariër en zegt dat je dit doet om gezondheidsredenen. Gevolg: zelfbeeld wordt niet bedreigd, maar je hebt ook geen invloed meer op de wereldproblematiek.

Vertel dat jij je keuze hebt gewijzigd, toen je informatie kreeg: je hield veel van vlees, maar maakte een andere keuze toen je er meer over las. Gevolg: de ander voelt minder de veroordeling, omdat zij niet alle relevante informatie hadden om de juiste keuze te maken.

Draag een goed excuus aan voor de niet-morele keuze: vroeger waren er nog geen goede vleesvervangers die er nu wel zijn. Gevolg: de ander voelt minder de veroordeling, omdat er voorheen ook nog geen goede andere keuzen waren.

Bij al deze strategieën zet de (hoog)begaafde leerling het inlevingsvermogen in. Maar het blijft aan de ander wat hij of zij gaat denken en voelen. Als de ander zich aangevallen blijft denken / voelen, dan ligt dit aan het denken van de ander.

Iets anders doen: verrijken

Nu hebben we enkele inzichten gegeven. Maar we kunnen nog iets anders doen. Het grote rechtvaardigheidsgevoel is een enorme waardevolle potentie. Deze mag aandacht krijgen om te ontwikkelen. Dit kan met een verrijkingscluster.

Een verrijkingscluster? Ja! Uit persoonlijke gesprekken met Joseph Renzulli en Sally Reis kunnen we een prachtige aanpak inzetten op school waar alle leerlingen, ook de hoogbegaafde leerlingen, zich kunnen verrijken in hun ontwikkeling.

Hoe dan? Dit vertellen we in ons volgende blog.

Niks missen?

Het is fijn als passend onderwijs ook voor (hoog)begaafde leerlingen wordt gerealiseerd. Wij zetten ons daarvoor in. We delen elke 2 weken gratis een blog met een cadeautje.Wil je niks missen? Schrijf je in voor onze inspiratiemails.