Ik zag een artikel van De Monitor over het brein, hoogbegaafdheid en onderwijs. De onderzoeker in het artikel schreef over de hoogbegaafde kinderen. Het artikel heeft een hoog risico om twee vooroordelen over hoogbegaafdheid erin te lezen en daarmee weer breed te gaan verspreiden:
- Hoogbegaafde kinderen lopen sociaal-emotioneel achter.
- Hoogbegaafde kinderen zijn hoogpresterend.
Het artikel had niet de intentie om deze vooroordelen te promoten. Maar de gemiddelde lezer leest dit er wel in. Er kwamen dan ook veel reacties op dit punt.
En er is ook een correctie gekomen vanuit De Monitor en de onderzoeker. Ze hebben specialisten op het gebied van hoogbegaafdheid het woord gegeven. Heel mooi. Het heeft mij in ieder geval geïnspireerd om vooroordelen en misverstanden weer eens onder de loep te nemen.
Ik wil starten met het misverstand: hoogintelligent versus hoogbegaafd.
Al jaren gaat er een lijstje rond met het verschil tussen hoogintellingent en hoogbegaafd. Dit lijstje suggereert dat je of het ene of het andere mogelijk bent. Ik heb dit lijstje nooit gebruikt in onze opleidingen en studiedagen. Soms vragen leerkrachten en schooldirecteuren expliciet om dit verschil uit te leggen. En dan maak ik graag een paar dingen helder.
Ik maak allereerst helder dat ik dit lijstje niet ga gebruiken. Want ik vind dat dit lijstje tot misverstanden kan leiden en zelfs stigmatiserend is voor hoogbegaafde kinderen.
Google maar eens willekeurig op ‘hoogintellingent versus hoogbegaafd’. Je vindt dan bijvoorbeeld een artikel van een online magazine voor bewuste ouders.
En daar staat als conclusie in het artikel over dit lijstje:
“Het verschil tussen hoogbegaafden en hoogintelligenten is duidelijk te merken op school, in relaties met mensen onderling en thuis. Een hoogintelligente wordt gezien als een slim iemand, die goede cijfers haalt. Terwijl een hoogbegaafd kind ook gezien kan worden als een ‘vreemd’ iemand, die zich wat afzondert van de groep.”
Wat een aannames. Vooroordelen. Misverstanden. Maar dit gebeurt dus met lijstjes die rond zwerven zonder de achtergrond te kennen.
Laten we eens kijken wat het lijstje in beeld brengt.
© Copyright – Wil je het artikel of een video, geheel of gedeeltelijk, kopiëren en delen? Lees dan eerst de vermelding onder het artikel.
Dit lijstje suggereert dat je moet kiezen: je doet of het één of het ander. Want dan kunnen we vaststellen of je hoogintellingent bent of hoogbegaafd.
En dan ga ik nu een paar kritische vragen stellen.
Geloof jij dat:
- Hoogbegaafden geen antwoorden kennen?
- Hoogbegaafden niet ervaren kunnen zijn in van buiten leren?
- Hoogbegaafden niet hard werken?
- Hoogbegaafden niet met interesse kunnen luisteren?
- Hoogbegaafden niet van leeftijdgenoten genieten?
- Hoogbegaafden niet tevreden kunnen zijn over eigen leren / kunnen?
Geloof je dit? Ik noem niet alle kenmerken van het lijstje. Maar ik wil je laten ervaren dat het lijstje tot misverstanden en het in stand houden van vooroordelen en overtuigingen kan leiden.
Wat gaat hier mis?
In dit lijstje gaat iets heel simpels mis. Het is zo simpel. En dat maakt het in één klap ook helder. Het verruimt je blik.
Hoogintelligent = een eigenschap of beter gezegd een normering van je cognitie.
Hoogbegaafd = een combinatie van eigenschappen, waartoe ook de eigenschap van hoogintelligent behoort.
Er gebeurt dus iets raars in het lijstje. Je wilt een checklist maken om hoogbegaafdheid te duiden. Je haalt vervolgens één eigenschap van hoogbegaafdheid eruit: namelijk hoogintelligent. En die eigenschap zet je tegenover hoogbegaafdheid. Als je de kenmerken hebt van hoogintelligent, dan ben je niet hoogbegaafd. Maar dit is toch raar? Hoogbegaafdheid is namelijk ook hoogintelligent zijn.
Een hoogbegaafd persoon kan dus het gedrag van beide lijstjes vertonen. Het is op deze manier geen bruikbaar lijstje.
Het lijstje verheldert een aantal gedragingen, die herkenning kunnen opleveren. Maar de kans is ook groot dat er verkeerde conclusies worden getrokken.
En erger: dat mensen het lijstje gaan gebruiken en gaan geloven dat hoogbegaafde kinderen het werk niet afmaken, niet hard kunnen werken, niet kunnen genieten van leeftijdgenoten…………..en meer van dit soort misverstanden.
En dit leidt weer tot een volgend risico: geen passend onderwijs. Het lijstje leidt zomaar tot een vicieuze cirkel. Kijk maar naar onderstaand verloop: een stukje humor.
- Je checkt eerst of het kind hoogbegaafd is.
- Je conclusie is ‘ja’.
- De hoogbegaafdheid betekent dat het kind niet hard werkt.
- En dus moet het kind eerst maar eens stoppen met hoogbegaafd te zijn en alleen hoogintelligent zijn. Want het kind moet wel hard werken op school: om bijvoorbeeld in aanmerking te komen voor verrijking.
- Fijn: het kind werkt hard. Het is hoogintelligent geworden. Nu kan het kind verrijking krijgen.
O, maar wacht even, het kind is hoogintelligent geworden, dus krijg je nu niet het programma voor hoogbegaafden. Humor 🙂
Ik geloof dat ik het concept van dit lijstje nu wel genoeg heb vermalen als het op deze manier in de praktijk wordt gebruikt.
Wil je nog veel meer verheldering en praktische toepassing? Volg dan onze jaaropleiding specialist hoogbegaafdheid.
© Copyright
Onze artikelen en video’s worden gemaakt om te delen. Maar. De artikelen en video’s mogen niet gekopieerd en gedeeld worden zonder bronvermelding. Wij hopen met onze gratis informatie én verwijzing naar onze dienstverlening bekend te worden op alle scholen van Nederland. Hiermee bereiken we mensen in het onderwijs die mogelijk gebruik maken van onze dienstverlening. Dit is goed voor alle (hoog)begaafde leerlingen die nog géén passend onderwijs ontvangen. Daar doen we het voor!
Wil je het artikel of een video (gedeeltelijk) kopiëren en delen? Vermeld dan altijd de volgende gegevens:
URL (website link) van het originele artikel of video
Auteur: Sonja Morbé (www.wijssein.nl) of Merel Sprong (www.onderwijsmetstijl.nl)
Website : www.specialisthoogbegaafdheid.nl
Een mooi stuk en helemaal waar! Mijn zoon leest het net nog in het boek ‘ hoogbegaafd, nou en?’
Hoi Anouk,
Dankjewel voor je reactie! Ja, het lijstje wordt overal verspreid, maar biedt eigenlijk geen helderheid.
Groetjes Sonja
Nou, het biedt wel helderheid, maar zoals bij alles is het een kwestie van hoe je de lijst wil gebruiken en waar deze voor bedoeld is. Dit lijstje is een voorbeeld van mogelijke kenmerkende verschillen uit een onderzoek van John Irvin (2000).
Het is dus expliciet niet bedoeld als diagnostisch instrument.
Maar hoe moet het dan wel gezien worden? En is het zo belangrijk om te weten of iemand alleen hoogintelligent is en of ook hoogbegaafd? En waarom is dat dan wel/niet belangrijk?
Hoi Burdy, bedankt voor je reactie. Als ik een heel makkelijk antwoord wil geven, dan zou ik zeggen: maak er niet twee lijstjes van, maar maak er één lijstje van. Want zowel het linker als rechterlijstje kunnen passen onder het begrip hoogbegaafdheid. In feite is er dan maar één lijstje. Maar je vraag gaat verder dan dit. Dat begrijp ik. Het begrip hoogintelligent duidt meestal een bepaalde hoogte van het IQ aan. Bij de intelligentietest WISC wordt de term zeer begaafd gebruikt. En het geeft aan dat het IQ 130 of meer is. Je weet dan dat één kenmerk van hoogbegaafdheid in ieder geval aanwezig is. En dan ga je ook onderzoeken of er meer kenmerken van toepassing kunnen zijn. Als je hoogbegaafdheid wilt vast stellen. Maar je vraag gaat ook verder dan dit. Want het is maar de vraag of het belangrijk is om te weten of iemand alleen hoogintelligent is of ook hoogbegaafd. Dat is afhankelijk van de reden waarom je het wil weten. Als je wilt weten of het onderwijs passend is, dan kan ik je alvast zeggen: zowel bij hoogintelligent (lees IQ 130 bijvoorbeeld) als bij hoogbegaafd (lees IQ 130 en meer) is onderwijs aanpassing nodig. Er is in beide gevallen een compact programma nodig: ze kunnen met minder herhaling en oefenstof de leerdoelen behalen. Dus hebben ze tijd over. En die tijd moet nuttig worden ingevuld: met een mooi verrijkend programma. En dan ga je gewoon naar het kind kijken welke onderwijsbehoefte & motivatie er is. En ja, dan kunnen eigenschappen of interesses een rol gaan spelen. En als je iets wilt gaan bieden voor ontwikkelingsgelijken of gelijkgestemden, dan kunnen overeenkomstige eigenschappen een rol gaan spelen. Dan kan het onderscheiden van eigenschappen helpen. Zie het als een soort ‘lotgenoten’. Soms wil je die bij elkaar brengen, omdat dit een positief effect kan hebben op de ontwikkeling. Dan kan het belangrijk worden. Helpt deze toelichting? Ik kan er wel een blog over schrijven 🙂
Helder! Wij worden iedere keer geconfronteerd met de vooroordelen. Mijn zoon vertoont enorm veel hb kenmerken (IQ 132), echter is zijn verwerkingstempo een stuk lager. Daardoor wordt hij niet als hb-er gezien, laat staan dat het onderwijs voor hem daarop wordt aangepast. En zijn honger naar kennis is juist zo groot. Hoe kunnen wij als ouders ervoor zorgen dat hij wel passend onderwijs gaat krijgen? Door zijn chronisch ziek zijn zit hij ook nog op het speciaal onderwijs (cl. 3), waar ze naar ons idee weinig affiniteit hebben met hb.
Bedoel je het verwerkingstempo gemeten uit een IQ test? Dit wordt vaker laag / lager gemeten in een IQ test bij hoogbegaafde leerlingen. Ook hier ligt een misverstand op de loer. Leerkrachten denken dan dat de leerling langzaam van begrip is. Maar dat is niet het geval. Het is heel belangrijk de achtergrond te kennen wat er gemeten is bij een IQ test als het gaat om verwerkingssnelheid. Dat test onderdeel is namelijk gericht op: 1. Visuele verwerking, 2. Motorische verwerking, 3. Automatiseren en 4. Onder tijdsdruk. Dit heeft niets te maken met het snel of langzaam begrijpen van een instructie in de klas. Uitleg in de klas is vaak verbaal. Dus niet visuele verwerking. Hoogbegaafde kinderen willen lesstof vanuit context begrijpen en zijn minder gericht op het leren door te automatiseren. Als ze dus meer hun ‘begrip’ gebruiken in plaats van ‘automatiseren / uit hoofd leren’ dan kan dit in deze subtest tot uiting komen. En tijdsdruk ervaren ze vaak als onprettig. Ze zijn gewend dieper na te denken (ons 2e systeem van denken, langzaam denken om te verdiepen, dan kom je ook bij intelligentie) en dieper nadenken kost tijd. Produceren van geautomatiseerde antwoorden kost veel minder tijd. Je kunt (indien nodig) gaan trainen op visuele verwerking, motorische verwerking en automatiseren. Maar het is de vraag of je dit wilt en goed kijken waar het voor nodig is. Want je kind heeft de voorkeur voor iets anders. Zit anders in elkaar. En ja, dan je vraag. Hoe kunnen jullie ervoor zorgen dat je passend onderwijs krijgt? Het belangrijkste is niet de school, maar de leerkracht. De leerkracht moet kennis & ervaring hebben. Dan volgt een passend curriculum / aanbod vanzelf. Vaak zoeken we een goede school……en dan zit daar niet de juiste leerkracht voor je kind. Dus ik zeg altijd: eerst de leerkracht vinden, dan de structuur / het aanbod.
Grappig dat je suggereert dat dit lijstje dwingt tot een keuze voor het één of het andere.
Ik gebruikte dit lijstje met begaafdheidskenmerken in de begintijd van CCL om met kinderen te onderzoeken in welk rijtje ze zichzelf het meest herkenden. De kopjes had ik veranderd in academisch links en creatief rechts. Kinderen van CCL hadden overwegend meer kenmerken van creatief dan van academisch. Niet verwonderlijk als je uitvalt vanwege een ervaren mismatch met school. Door deze herkenning begrepen kinderen beter wie zij waren en dat aan beide kanten kenmerken stonden die bij hen pasten. Een prachtig hulpmiddel om het over identiteit te hebben. Het gaat dus wat mij betreft niet om het lijstje maar om hoe je er naar kijkt. Dit is meerzeggend voor de jongeren dan een onderzoek naar IQ.
Hoi Albert,
Als jij het lijstje gebruikt, dan vertrouw ik het helemaal aan je toe :-). Maar jij gebruikt het met kennis van zaken en ook op een andere manier dan ik vele zie doen of discussie over zie voeren in groepen van social media. Als je de lijstjes ook een ander benaming gaat geven (academisch / creatief) dan ga je eigenlijk in dezelfde lijn als ik: het kan allemaal hoogbegaafd zijn. Maar dan verschillende profielen. Vergelijkbaar natuurlijk met Betts & Neihart. Alleen in de praktijk zie ik ook dat het verkeerd wordt gebruikt: dat je of hoogintelligent bent of hoogbegaafd. En daar gaat het wel mis. Dus ik schrijf ook expliciet: zo’n lijstje kan in de praktijk de suggestie wekken dat je alleen maar tot de ene of de andere kant kan behoren. En het lijstje kan suggestie opwekken, dat je niet hoogbegaafd bent als je kenmerken van hoogintelligent hebt. Als je dit soort conclusies gaat trekken, dan sla je de plank mogelijk mis voor een leerling. Als je het dus op die manier gaat gebruiken, dan is het niet bruikbaar. Het wordt een ander verhaal als je het meer als verschillende vormen van profielen van hoogbegaafdheid ziet. En ik schrijf ook: het lijstje verheldert een aantal gedragingen en kan herkenning opleveren. Dat effect heeft het zeker. Als maar niet oneigenlijke conclusies worden getrokken. En dat zie ik in de praktijk helaas ook met dit lijstje. Opvallend vaak met dit lijstje. Dus dan promoot ik voor algemeen gebruik liever iets anders 🙂
Je zegt dat HB hoogintelligent is en dan nog wat. Als ik naar dit lijstje kijk denk ik dat je misschien eerst HB moet zijn en pas met de juiste omstandigheden iets van hoogintelligent kan laten zien? Het lijkt me dat een HB-er zeker van school kan houden, hard kan werken, met interesse kan luisteren als het aanbod daar naar is? De veronderstelling dat een HB-er niet van woorden of simpele logica zou houden: het gaat mijn bevattingsvermogen te boven maar misschien ben ik niet intelligent genoeg?
Kortom: in essentie helemaal eens: heel gevaarlijk dit soort lijstjes maar zolang de definitievan HB nog zo ter discussie staat misschien ook maar niet zeggen dat hoogintelligent een onderdeel is van HB en er dan zo’n lijstje bij zetten?
Hoi Yvonne, dankjewel voor je reactie. Uit onderzoek en literatuur wordt inderdaad geconcludeerd dat hoogbegaafdheid meerdere kenmerken heeft. En één kenmerk komt overal in naar voren: de hoge intelligentie. De een aantal andere kenmerken staan ter discussie: maar feitelijk is dit ook al lang opgelost. Bijvoorbeeld door te erkennen (ook uit onderzoek en literatuur gebleken) dat er gewoonweg meerdere profielen van hoogbegaafdheid zijn. Er zijn dus meerdere ‘sets’ van eigenschappen. Maar ééntje zit er altijd in: een hoge intelligentie. En dit is niet altijd het type intelligentie die we op school kunnen zien met het doen van schoolse toetsen of methodes. En wat ook uit onderzoek en literatuur blijkt: de omstandigheden doen ertoe of je werkelijk de inzet van de eigenschappen gaat zien. Dus het inzetten van je competenties onder de noemer van hoogbegaafdheid gebeurt context-afhankelijk. Ook voor mij gaat het dus echt te ver om een hoogbegaafd persoon neer te zetten dat de persoon alleen maar het gedrag laat zien uit het rechter rijtje. En dus ervaar ik de lijstje als een risico. En dus niet goed bruikbaar. Ook al kun je aan beide kanten gewoon gedrag lezen die erkenning en herkenning kan opleveren. Ik wil vooral voorkomen dat het kinderen gaat uitsluiten door één eigenschap te zetten tegen over een groter container begrip als hoogbegaafdheid. Dankjewel voor je bericht!
Ik herken juist wel weer veel van het lijstje qua verschil bij mijn kinderen. Ze zijn uitzonderlijk hoogbegaafd en presteren juist totaal niet in het schoolsysteem.
Een lijstje op het juiste moment lezen kan kwartjes doen laten vallen, maar niet meer dan dat. Een mens is gelukkig veel meer dan een opsomming, van ‘versus’ en van hokjes.
Werd er maar eens wat meer naar de mens gekeken ipv 1 protocol op een grote groep plakken die zo ontzettend divers is qua behoeften. Dan zouden mijn kinderen wellicht ook beter floreren op school (wij switchen weer… van HBonderwijs naar Vrije School onderwijs… in de hoop dat ze daar wel meer luisteren en weer creeren ipv uit gaan)
Ik heb een aantal jaren op de Vrijeschool gewerkt en op die school was/is het juist erg slecht gesteld met het onderwijs aan HB leerlingen. De gedachte: “ze moeten gewoon leren meegaan in de stroom” was er wijdverbreid, hardnekkig en in mijn ogen kwalijk.
Bovendien vind ik het jaarklassensysteem niet bevorderlijk, met name voor die kinderen die onder of boven het gemiddelde zitten.
Goed punt over het lijstje met de vergelijking hoogintelligent en hoogbegaafd. Toch merk ik in mijn eigen situatie dat ik mijn beide kinderen in het lijstje ‘kwijt’ kan. Mijn zoon, waarschijnlijk hoogintelligent, zit op het gymnasium. Hij vindt school in principe saai, maar doet wat er gevraagd wordt en snapt wat er van hem gevraagd wordt binnen de schoolse setting. Vrij succesvol als het om school gaat. Mijn dochter daarentegen is hoogbegaafd, maar alles behalve succesvol op school. Dit komt door haar leerprobleem, ze heeft ernstige dyslexie, maar wellicht nog meer door de ‘linker’kant van het rijtje. Zij gaat dit schooljaar beginnen op de MAVO, terwijl haar IQ erg hoog is. Zelf ben ik ook docent op een middelbare school en kijkend naar het lijstje, zal (helaas) in de meeste gevallen de leerling met de kenmerken uit de ‘rechter’kant van het lijstje het meest succesvol zijn. (als het gaat om school)
Verdrietig genoeg……
Dag Sonja, dankjewel voor dit mooie blog. Ik herken mezelf pas net in hoogbegaafdheid waar dat voorheen absoluut niet in mijn gedachten voor zou komen.
Je schrijft; “Hoogbegaafd = een combinatie van eigenschappen, waartoe ook de eigenschap van hoogintelligent behoort.”
Waar ik nou vooral benieuwd naar ben is; wat zijn dan die eigenschappen waaruit die combinatie bestaat? Hopelijk kun en wil je me op deze manier een stapje verder helpen in zelfkennis en begrip van hoogbegaafd zijn. Hartelijk dank, Robbert Paul
Hoi Robbert,
Bedankt voor je bericht. Wat betreft je vraag, is het antwoord afhankelijk van naar welk concept je kijkt. Er zijn namelijk verschillende concepten / modellen / definities over hoogbegaafdheid. Als je op google ‘wat is hoogbegaafdheid’ intikt, kom je allerlei informatie tegen. Daar ga je vast een hoop informatie vinden. En stuur me anders maar een mail! Fijne dag, Sonja
Ik zie hoogbegaafden als van nature uit zeer inquisitief, kritisch, veelzijdig, solutionistisch, rechtvaardig, autodidactisch, … en geneigd niet al te veel “zomaar” over te nemen van welke groep dan ook en van leiders. Maar ook zij zijn allen individuen, net zoals mensen met het syndroom van Down veel gemeen hebben met elkaar en toch ook verschillend zijn. En iedereen is “kind van zijn of haar tijd”, zal ook wel iets meekrijgen van een bepaalde volksaard, een familiale mentaliteit, de genen van vader en moeder, … Zulke lijsten zijn interessant maar niet “zaligmakend”. Ik ben geneigd zeer veeleisend te zijn; misschien moet je en hoogsensitief zijn (eerder zintuiglijk), en hoogintelligent (cognitief, logisch) zonder daar een echte score op te plakken, en hoogcreatief en zeer precies (van intentie) maar ook wendbaar communicatief, en sterk van wil (ook als dat in het eigen nadeel is), en emotioneel “op en neer en heen en weer” geconfronteerd met de eigen beperkingen en die van anderen en de wereld zoals die is, … Hoogintelligenten zijn wat mij betreft karakterieel geen echte buitenbeentjes, eerder meedoeners zij het dan niet op een passieve manier, maar vrij competitief want bewust resultaatsgericht.
Wat wij missen in deze discussie over hoogbegaafdheid versus hoog-intelligentie is de verschillende manieren van denken die bij beide begrippen horen. Voor ons zijn beide begrippen uitingen voor mensen met een IQ van boven de 130. Hoogbegaafde mensen zijn mensen die een voorkeur hebben voor het denken met hun rechterhersenhelft, een voorkeur zoals je ook links- of rechtshandigheid hebt. Omdat de rechterhersenhelft andere eigenschappen c.q. functies heeft, heeft dat denken, die manier van informatie verwerken en leren ook andere kenmerken. Kenmerken waarvan wij er wel veel in dat lijstje van Irvine terugzien. Hoog-intelligente mensen hebben een voorkeur voor de linkerhersenhelft en toevallig is dat een manier van denken die in de meerderheid is in onze samenleving. Die meerderheid wordt dan ook vaak als de “normaal” gezien, iets dat volkomen onjuist is omdat onze samenleving juist floreert door haar diversiteit. Die kenmerken van de linkerhersenhelft zien wij ook weer in dat lijstje van Irvine terug en in die zin is het wel een interessant lijstje. Als je meer informatie over die verschillende manieren van denken wilt hebben, kijk dan eens op deze pagina: https://www.geniaaloprechts.nl/rechts-breinig/labels/hoogbegaafdheid.html