Werkgeheugen is één van de 11 executieve functies. In dit blog ontdek je kort wat achtergrond en geven we kort wat tips. Voor meer informatie raden we het boek: Slim maar… aan van Peg Dawson en Richard Guare.

Praat jij ook wel eens tegen jezelf? Ik zeg regelmatig hardop dat één koekje echt genoeg is. Een regel die ik blijkbaar moet horen en denken om hem te kunnen opvolgen (wat is suiker een verleiding!). Wel fijn dat mijn verbale werkgeheugen in staat is deze regel op te stellen zodat ik mijzelf instructies kan geven.

• Vermogen om informatie in gedachten te houden bij het uitvoeren van een taak. Je kan doordachte beslissingen nemen en je gedrag controleren.
• Denkfunctie
• Voor de eerste verjaardag wordt de basis al ontwikkeld (non-verbale werkgeheugen)
• Samen met de taalontwikkeling wordt het verbale-werkgeheugen ontwikkelt.
• Zichtbaar in ontwikkeling: jonge kinderen die zichzelf hardop instructies geven, vaak imiteren ze de volwassen op zich heen.

Bij sommige kinderen ben je blij dat hun hoofd in ieder geval vast zit, anders zouden ze die ook nog vergeten. Zo’n meisje heb ik in de klas.

Ik spreek hier vaak over met haar vader. Nu moet je niet denken dat ik regelmatig extra oudergesprekken inplan. Dat is volstrekt niet nodig. We spreken elkaar vrijwel dagelijks. Meestal op de gang, maar soms ook in het lokaal.

Het is namelijk zo dat dochterlief bijna elke dag terug naar de klas moet omdat ze iets is vergeten of kwijt is. Natuurlijk ik probeer haar te helpen. Maar op de een of andere manier hebben we nog niet ontdekt wat helpt.

We hebben het hier over drinkbekers, gymtassen, ouderbriefjes, knutselwerk, fietssleutels, speelgoed, werkboekjes, jassen, sjaals, uitnodigingen, foto’s, knuffels en natuurlijk het uitvoeren van de klassendienst (of zou ze dat bewust vergeten?).

Deze dame staat ook met regelmaat bij mij om wat te vragen zonder de vraag te weten, of ze staat bij de prullenbak terwijl ze naar de wc moest en uiteraard zit ze vaak te tekenen terwijl ze aan het werk moet… En dan al die kwijtgeraakte potloden!

Het voltooien van al die taken en het in de gaten houden van al die bezittingen. Het is voor haar niet te doen.

Werkgeheugen gebruik je om informatie in gedachten te houden terwijl je een taak uitvoert. Je houdt de relevante informatie, zeg maar, bij de hand. Dit doe je zonder externe hulpmiddelen (briefjes!). Hierdoor kun je gericht beslissingen nemen en je gedrag controleren.

Het meisje uit het voorbeeld had hier veel moeite mee. Na de instructie was het voor haar eigenlijk niet te doen om aan het werk te gaan: welk werk? Ze snapte de uitleg echt wel maar moest toch vragen om een herhaling ervan. Wat ze nodig had voor het vervolg en hoe de opdracht ook alweer uitgevoerd moest worden, ze had echt geen idee meer. Uiteindelijk heb ik veel aan de punten gehad die ik hieronder ook bij tips zal noteren.

Voor de eerste verjaardag begint het non-verbale werkgeheugen zich al te ontwikkelen. Wel eens een baby steeds zijn speeltje uit de kinderstoel zien gooien? Ze beginnen al met oorzaak-gevolg denken en kunnen dan gaan manipuleren.

Het verbale werkgeheugen ontwikkelt zich samen met het leren van de taal. Afhankelijk van het taalvermogen zal het gebruik van het werkgeheugen toenemen. Kinderen kunnen dan visuele voorstellingen gaan combineren met taal. Ze gaan zo een innerlijke spraak ontwikkelen. Eerst hoor je kinderen tegen zichzelf praten, later gebeurt dit in gedachten.

Volwassenen die hier moeite mee hebben zullen vaker spullen kwijt zijn, verjaardagen vergeten, zeker geen boodschappen doen zonder lijstje en eerder last hebben van achtergrond geluiden.
Op sociaal gebied is het werkgeheugen ook erg belangrijk. Tijdens het luisteren in een gesprek ben je ook bezig met het opvangen en interpreteren van non-verbale signalen. Ook bedenk je vaak alvast wat je zelf wilt zeggen.

Hoogbegaafd & Werkgeheugen

Wat als eerste opvalt is dat we van leerlingen die hoogbegaafd zijn vaak (onbewust) verwachten dat ze een goed werkgeheugen hebben. Dit heeft alleen niks met elkaar te maken. Het ontwikkelen van alle executieve vaardigheden staat los van je cognitieve vermogens.

Het komt zelfs regelmatig voor dat bij hoogbegaafde leerlingen het werkgeheugen wat minder goed ontwikkeld is. Nog steeds kan het geheugen gemiddeld of zelf bovengemiddeld zijn, maar vergeleken met de cognitie valt op dat het geheugen minder goed functioneert.

Bij IQ tests is bekend dat hoogbegaafden bij het onderdeel werkgeheugen (en ook verwerkingsnelheid) minder hoog scoren. Belangrijk daarbij is dat dit geen grote voorspellende waarde heeft op het functioneren in de praktijk.

Waarom het werkgeheugen zich minder goed ontwikkelt is niet helemaal duidelijk. Een theorie die wij vanuit de praktijk heel aannemelijk vinden gaat over het automatiseren. Hoogbegaafde mensen doen weinig op automatisme in vergelijking met andere mensen. Ze denken heel bewust. Dit komt ook hun creativiteit ten goede omdat ze informatie steeds op een nieuwe, frisse manier aan elkaar kunnen koppelen i.p.v. automatisch uitgaan van eerdere ervaringen.

Je zou kunnen zeggen dat de automatische piloot bij hoogbegaafde mensen een veel kleinere rol speelt. Dit is niet goed of fout, maar vooral een andere manier van leren en leven.

1. Hou er rekening mee dat leren uit ervaring erg moeilijk is voor kinderen met een slecht werkgeheugen (bv. automatiseren). Het opslaan van ervaringen is lastig. Zowel positieve als negatieve ervaringen komen moeilijker in het lange-termijn geheugen terecht.
2. Bespreek situaties met het kind door. Vraag naar details. Zo laat je het kind inzoomen en ziet het eerder wat er goed en fout ging.
3. Je eigen feedback kan de successen nog eens extra benadrukken om een kind van ervaring te laten leren. Kortom, geef aandacht aan gedetailleerd procesfeedback.
4. Als je een kind één op één instructie geeft is het belangrijk om oogcontact te maken.
5. Stimuleer de aandacht spannen van een kind door afleiding zoveel mogelijk te voorkomen. Denk na over de positie van een kind in de klas, zeker tijdens instructie momenten.
6. Check of je boodschap wel goed is aangekomen door hem te laten herhalen. Vraag het kind bijvoorbeeld naar wat het moet gaan doen. Wees je er natuurlijk bewust van dat je te maken hebt met een kind met een slecht werkgeheugen. Maak de boodschap niet ingewikkelder dat hij is!
7. Zorg eventueel voor een geschreven of getekende herinnering.
8. Ontwikkel samen met een kind manieren om dingen te onthouden. Het kind kan meedenken over een eigen tactiek of strategie. Misschien wil hij wel een maatje in de klas voor ondersteuning of spreken jullie een code af als herinnering.

• Instructies kunnen opvolgen die uit meerder stappen bestaan
• Een weektaak bijhouden
• Leesbegrip
• Afleidingen weerstaan (uit het raam kijken of even je Facebook checken)

Voorbeelden een slecht ontwikkeld werkgeheugen

• In de gang niet meer weten wat je ging pakken
• Potloden kwijtraken
• Werkboekjes vergeten in te leveren
• Moeite hebben met het bedenken van oplossingen (een probleem van verschillende kanten bekijken is lastiger en het opdoen van ervaringen is lastiger, ze worden slecht opgeslagen).

Niks missen?

Het is fijn als passend onderwijs ook voor (hoog)begaafde leerlingen wordt gerealiseerd. Wij zetten ons daarvoor in. We delen elke 2 weken gratis een blog met een cadeautje.Wil je niks missen? Schrijf je in voor onze inspiratiemails.