Binnen een Facebook groep las ik laatst de volgende vraag van een leerkracht:
‘Tips gevraagd voor een leerling bij ons in groep 4. Wij hebben op school wel een plusklas: voor leerlingen vanaf groep 5. Een groep versnellen is voor deze leerling niet mogelijk. Deze leerling heeft duidelijk meer uitdaging nodig, wil niet meer naar school. Plan is om hem nu wel door te toetsen. Voor rekenen zijn we nu op zoek naar verdieping- en verbredingsmateriaal. Rekentijgers heeft hij al doorgewerkt voor groep 4. Levelwerk is te duur. Iemand tips wat we deze leerling kunnen gaan aanbieden, vooral op rekengebied?’
Er kwamen diverse reacties op dit bericht. Je kunt het bericht vanuit verschillende perspectieven benaderen: je kunt gaan doorvragen, kritische reflectie geven, regels ombuigen naar mogelijkheden, (andere) onderwijsvisie neerzetten, helpen aan tips voor materiaal op rekengebied.
Eén verdieping wil ik in dit blog uitwerken: de richtlijnen voor compacten & verrijken.
Op de website Talent Stimuleren (SLO) staan richtlijnen die helpend zijn om te checken of je materialen aanbod passend is in het curriculum van jouw hoogbegaafde leerling.
- omvang van leerlingen die in aanmerking komen voor compacten: https://talentstimuleren.nl/onderwijs/primair-onderwijs/differentieren/compacten
- richtlijnen compacten | https://talentstimuleren.nl/onderwijs/primair-onderwijs/differentieren/compacten/richtlijnen-voor-compacten
- richtlijnen verrijkingsmateriaal| https://talentstimuleren.nl/onderwijs/havo-vwo/hulpmiddel/3492-criteria-voor-verrijkingsmaterialen
Je kunt ook onze checklist gebruiken voor het selecteren van materiaal: bij inschrijving op onze nieuwsbrief ontvang je deze gratis.
Laten we de casus in 4 stappen doornemen aan de hand van de richtlijnen.
© Copyright – Wil je het artikel of een video, geheel of gedeeltelijk, kopiëren en delen? Lees dan eerst de vermelding onder het artikel.
Stap 1: Omvang leerlingen met compact curriculum
Op de website van Talent Stimuleren valt het volgende te lezen: ‘het percentage leerlingen dat in aanmerking komt voor compacten en verrijken binnen een bepaald vakgebied, is gemiddeld ongeveer 20-30% van alle leerlingen. Sommige leerlingen blinken uit op één gebied, andere leerlingen op meerdere gebieden.’
Welk verband heeft dit met de vraag uit de casus? De leerling ‘mag’ niet in de plusklas, omdat deze pas beschikbaar is voor leerlingen uit groep 5 en hoger. Dit betekent echter niet dat er dan geen andere groep van ontwikkelingsgelijken te vinden is in je school. De kans is aanwezig dat in de klas (of klasoverstijgend) ook een groep is te vinden, waar de leerling aansluiting kan vinden met ontwikkelingsgelijken in een compacte leerlijn (bijvoorbeeld rekenen).
Stap 2: Richtlijn compacten
Op de website van Talent Stimuleren is de onderstaande tabel te vinden. In de tabel staat beschreven wat je moet schrappen als je het curriculum van een leerling wilt gaan compacten. Ook wordt er een eerste handvat geboden met criteria voor het verrijkingsmateriaal. Laten we eens inzomen op wat je moet schrappen bij compacten:
- 50 tot 75% van de oefenstof
- 75% tot 100% van de herhaling
- verrijkingsstof die meer van hetzelfde biedt (bijvoorbeeld extra verdieping in de methode)
En om bovenstaande regels toe te passen moet je een mindset verandering ondergaan. Tijdens het geven van studiedagen is dit vaak een aha-beleving. Als we ter plekke leerkrachten in de methode opdrachten laten schrappen, dan voelt dit ongemakkelijk. Ergens gaat er een stemmetje komen om toch alle opdrachten of toch nog teveel opdrachten te laten staan. We moeten ons echter realiseren dat we geconditioneerd zijn om de methode te geven met alle opdrachten. We geven een Vmbo-t niveau aan alle leerlingen. Als je dit ooit anders had geleerd, om met veel minder opdrachten een leerlijn te bieden, dan voelde dit net zo gewoon.
Welk verband heeft deze tabel met de vraag uit de casus? In de richtlijn staat een waardevolle richtlijn: schrap verrijkingsstof die meer van hetzelfde biedt. In de casus kunnen we lezen dat de leerling goed is in rekenen. De leerling heeft de boekjes Rekentijgers al doorgewerkt. De vraag lijkt gericht op het vinden van een ander boekje om verder te gaan met rekenen.
De kans bestaat dat je ‘meer van hetzelfde biedt’ als verrijkingsstof. Weer een boekje, weer rekenen, weer het trainen van dezelfde vaardigheden en weer opgaves maken waar één antwoord goed is (convergent denken in plaats van divergent denken). Het kan een prima keuze zijn voor de leerling, als er bewust gekozen wordt voor deze doelen. Maar. In de praktijk wordt de keuze voor het materiaal vaak om andere redenen gemaakt: praktisch te organiseren voor de leerkracht, snel inzetbaar, als de leerling maar bezig is, de leerling is er goed in en meer (onbewuste) redenen. Is dit nu een betekenisvol curriculum aanbieden voor deze leerling?
Online meer leren over compacten & verrijken?
We bieden een cursus module aan over dit onderwerp. Bekijk ons online aanbod: specialisthoogbegaafdheid.nl/online
Stap 3: Richtlijnen verrijken
Op de website van Talent Stimuleren is nog een tabel te vinden: de richtlijnen voor verrijken. Hier staan een vijftal richtlijnen genoemd. In onze checklist vind je 12 richtlijnen, waaronder de vijf richtlijnen van SLO. Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en je ontvangt deze gratis.
In de casus word uiteindelijk om materiaal gevraagd: verrijkingsmateriaal voor rekenen. Er volgen in de antwoorden op Facebook allerlei verrijkingsboekjes rekenen. Dit is handig. Maar weet je dan genoeg? Hoe ga je beoordelen of de verrijking ook echt verrijking is voor jouw leerling? Voldoet een volgend boekje rekenen bijvoorbeeld aan de SLO richtlijnen:
- een hoge moeilijkheidsgraad
- een open opdracht
- onderzoekend
- reflecterend
Tip: kijk bij het verrijkingsaanbod naar het volledige curriculum van de leerling. Is er voldoende variatie in vorm en inhoud wat betreft alle verrijkingsmaterialen die je de leerling aanbiedt? Of bied je (inhoudelijk én qua vorm) dan toch meer van hetzelfde in verrijkingsmateriaal?
Stap 4: materiaal rekenen
Oké, de vraag in de casus was natuurlijk ook concreet een verzoek om tips in materialen te geven voor rekenen. Dan kan ik de volgende reeks in rekenen en in taal aanraden:
Rekenen: Denken in Getallen: https://www.eduforce.nl/blog/post/nieuwe-rekenboeken-van-eduforce-denken-in-getallen/
Taal: Denken in Taal: https://www.eduforce.nl/1-ex-denken-over-taal-groep-3.html
Review van een leerkracht: Ik ben erg enthousiast over denken in getallen. Ik werkte vorig jaar met de groep 3 boekjes over het menselijk lichaam! Zo mooi dat Emmi Visser hogere denkordes weet te gebruiken in deze methode! Aanrader!
We vinden het fijn als je onze blogs deelt. Voor veel blogs hebben we een PDF gemaakt. Je kunt dit dan downloaden en delen: de bronvermelding staat daarin.
Let op: wij hebben dyslexie en je wordt in onze teksten dus met onze imperfectie geconfronteerd 🙂 . We kiezen voor gratis veel leesvoer maken zonder extra kosten.
Niks missen?
Het is fijn als passend onderwijs ook voor (hoog)begaafde leerlingen wordt gerealiseerd. Wij zetten ons daarvoor in. We delen elke 2 weken gratis een blog met een cadeautje.Wil je niks missen? Schrijf je in voor onze inspiratiemails.
Dit is interessante informatie. Wel zie ik vaak dat er bij HB-leerlingen over compacten en verrijken wordt gesproken. Maar wat als je zeer HB-leerling van 145+ in het passend onderwijs op het vlak van rekenen en taal niet gebaat lijkt te zijn met het compacten? Deze leerling maakt zich de stof onvoldoende eigen en komt op achterstand. Kan je de oorzaak dan zoeken in de matige werkhouding van de leerling (concentratie)? Of kan het zijn dat een stukje herhaling toch noodzakelijk is, of is de leerling zo ‘anders’ in het denken dat een andere manier van de stof aanbieden noodzakelijk is?
Er kunnen verschillende redenen zijn waarom de lesstof niet wordt geleerd. Je noemt zelf al een aantal redenen: de wijze van instructie kan de leerling doen afdwalen (dit weet ik al) en mist mogelijk later in de instructie een nieuwe leerstap. Als er hiaten zijn, dan is niet zozeer herhaling nodig, maar feitelijk voor het eerst to the point instructie op de gemiste leerstappen. Het anders denken kan zeker een reden zijn waarom de instructie anders wordt aangepakt. Compacten is feitelijk: overbodige oefening en herhaling eruit halen. Nadruk op het woord: overbodig. HB leerlingen leren sneller en hebben echt minder oefening en herhaling nodig. Maar het betekent wel dat de leerstap helder is voor de leerling. Als de leerling de leerstap begrijpt: dan is er minder oefening en herhaling nodig. En het aanleren van de leerstap kan wel eens om een andere aanpak vragen. Of soms zelfs een andere leerkracht. Want ook in de onderlinge relatie kan het soms (flink) knellen om te (willen) leren.
Bedankt voor je fijne reactie en verdiepende vragen!
Hai Merel en Sonja,
Is compacten en verrijken ook 1 op 1 toe te passen in het VO of zijn er dan nog andere of meer/minder voorwaarden?
Hartelijke groeten
Talent stimuleren heeft ook wel regels / routeboekjes gemaakt voor VO. Zijn hebben dit op hun website, maar die gaat na 20 jaar binnenkort stoppen. Het wordt overgenomen door: het National Talent Centre of The Netherlands.
Ik kan niet zo uit mijn hoofd de informatie aan je geven, maar wellicht hier even zoeken.
Groetjes Sonja
Fijne en praktische informatie, dankjewel.
Op school hebben we naast Denken in getallen ook Rekenkundig van Eduforce aangeschaft. Leerlingen zijn over beiden enthousiast en ze vinden de afwisseling fijn.
Ook in Rekenkundig komen de hogere denkordes aan bod. Ben benieuwd wat jullie ervan vinden?
Denken over taal daagt leerlingen uit mits leerlingen goed begeleid worden. Het vraagt echt om een onderzoekende houding en is van een pittig niveau zeker in de bovenbouw. Zonder begeleiding zie ik dat leerlingen niet altijd de verdieping zoeken of niet weten hoe ze de verdieping moeten zoeken.
Wij laten altijd met veel plezier ook Denken in Getallen, Denken over taal en Rekenkundig zien. Zeker een mooi ander aanbod dan de Rekentijgers. En iedereen wil graag leren met begeleidende aandacht 🙂 . Dit geldt voor alle leerlingen. Met een boekje in een hoekje is even leuk, maar niet als standaard manier. Zo denken wij over dit.
Fijne dag!
Sonja